Periferal İV Kateter (PİVK) erişimi sağlamak ya da diğer adıyla damar yolu açmak, acil servislerde en çok gerçekleştirilen invaziv girişimlerden biridir. Ancak sahada PİVK'lerden kan alınması konusunda kafa karışıklığının mevcut olduğu da yadsınamaz durumdadır. Örneğin; "PİVK erişimi sağlandıktan sonra kan almak, kan sonuçlarında hemolize neden olur mu?" ya da "İlaç ve serum uygulandıktan sonra PİVK'ten kan almak, kan sonuçlarını etkiler mi?" soruları hala çoğumuz için yanıtlanmamış gibi görünüyor olabilir. Ancak bu sorular büyük oranda yanıtlanmış durumda ve hem hasta için hem de bizler için cevabın umut verici olduğunu söyleyebiliriz.
PİVK Erişimi Sağlandıktan Sonra Kan Almak Kan Sonuçlarında Farklılığa ve Hemolize Neden Olur mu?
Kısa cevap genellikle "Hayır". Kullanılan branül lümeni çok küçük değilse ve kan akışı iyiyse hemoliz olma ve kan sonuçlarını etkileme ihtimali genellikle enjektör-vacutainer ile invaziv olarak aldığımız kanla neredeyse eşdeğer düzeydedir [1]. Hatta bazı çalışmalarda branül lümeninin boyutunun önemli olmadığı, kan akışının ve venöz erişim kolaylığının kan sonuçlarındaki hemoliz için önemli olabileceği belirtilmiştir [2] [3]
İlaç veya Serum Uygulandıktan Sonra Aynı PİVK'ten Kan Almak Kan Sonuçlarını Etkiler mi?
Kısa cevap alacağımız kan tetkikine bağlı. Yapılan çalışmalarda biyokimya [Na, Cl, K hariç), hemogram, koagülasyon vb. tetkiklerde kan sonucunu etkileme açısından ek invaziv girişimle/ponksiyonla aldığımız kanla istatistiksel açıdan anlamlı fark bulunmamıştır [4]. Yani bu tetkikler haricinde ilaç veya serum gitse bile PİVK'ten kan alınmasında bir sakınca görülmemektedir. Ancak venöz kan gazı örneğinde ve Na, Cl, K örneklerinde fark görüldüğü için bu tetkikleri incelemek amacıyla ponksiyonla kan alınması önerilebilir [5] [6] Ayrıca unutmamalıyız ki ilaç veya serum gönderildikten sonra PİVK'ten kan alacaksak, kan sonuçlarının etkilenmemesi için 2-5 cc kadar kanı aspire edip attıktan sonra kan almamız gerekmektedir.
PİVK'ten Kan Kültürü Örneği Almak Sonuçların Yanlış Çıkmasına Neden Olur mu?
Bu soru, aslında tam olarak yanıtlanmamış olsa da önerilmediğini söyleyebiliriz. Bu konuda yapılan bir çalışmada PİVK açıldıktan sonra asepsiye uyularak açılan PİVK'lerden ilk 1 saat içerisinde kan kültürü örneği alındığında ponksiyonla alınan kan ile anlamlı bir fark bulunmamışken [7] bir çalışmada fark bulunmuştur [8]. Bu konuda daha fazla örneklemle daha fazla çalışma yapılmasına gerek olduğu için kan kültürlerini PİVK'ten almak yerine ponksiyonla (başka bir bölgeden vacutainer/enjektör ile) almamız önerilmektedir.
Sonuç olarak,
PİVK'lerden ilaç veya serum gönderilse bile aynı PİVK'i 2-5 cc kan aspire edilip atıldığı sürece çoğu kan tetkiki için (Na, Cl, K, venöz kan gazı, kan kültürü hariç) kullanabiliriz. Bu sayede hem hastaya daha az invaziv girişim yapılarak hasta için ağrı, enfeksiyon ve ekimoz/hematom gibi komplikasyonlar hem de kan örneği alacak kişi için iş yükü azaltılmış olacaktır.
Kaynaklar:
[1] Wollowitz, A., Bijur, P., Esses, D., & Gallagher, J. (2013). Use of butterfly needles to draw blood is independentlyly associated with marked reduction in hemolysis compared to intravenous catheter. Academic Emergency Medicine, 20, 1151–1155.
[2] Ong, M. E. H., Chan, Y. H., & Lim, C. S. (2008). Observational study to determine factors associated with blood sample haemolysis in the emergency department. Annals Academy of Medicine Singapore, 37, 745–748.
[3] Barnard, E. B. G., Potter, D. L., Ayling, R. M., Higginson, I., Bailey, A. G., & Smith, J. E. (2016). Factors affecting blood sample haemolysis: A cross-sectional study. European Journal of Emergency Medicine, 23, 143–146.
[4] Coventry, L. L., Jacob, A. M., Davies, H. T., Stoneman, L., Keogh, S., & Jacob, E. R. (2019). Drawing blood from peripheral intravenous cannula compared with venepuncture: A systematic review and meta‐analysis. Journal of Advanced Nursing, 75(11), 2313-2339.
[5] Ortells-Abuye, N., Busquets-Puigdevall, T., Díaz-Bergara, M., Paguina-Marcos, M., & Sánchez-Pérez, I. (2014). A cross-sectional study to compare two blood collection methods: Direct venous puncture and peripheral venous catheter. British Medical Journal Open, 4, e004250.
[6] Hambleton, V. L., Gomez, I. A., & Bernabeu Andreu, F. A. (2014). Venipuncture versus peripheral catheter: Do infusions alter laboratory results?Journal of Emergency Nursing, 40, 20–26.
[7] Kelly, A.-M., & Klim, S. (2013). Taking blood cultures from a newly established intravenous catheter in the emergency department does not increase the rate of contaminated blood cultures. Emergency Medicine Australasia, 25, 435–438.
[8] Self, W. H., Speroff, T., McNaughton, C. D., Wright, P. W., Miller, G., Johnson, J. G., … Talbot, T. R. (2012). Blood culture collection through peripheral intravenous catheters increases the risk of specimen contamination among adult emergency department patients. Infection Control and Hospital Epidemiology, 33, 524–526.
Comentários